عرض لازمعرض لازم، یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به‌معنای محمول عَرَضی غیر قابل انفکاک از معروض خود است. ۱ - توضیح اصطلاحمحمولات عرضی به هر دو قسم آن (عرض عام و عرض خاص) به اعتبار لزوم یا عدم لزوم نسبت به معروض، دارای دو قسم است: عرض لازم و عرض مفارق. «عرض لازم» از موضوع و معروض خود قابل انفکاک نیست و لازم ذات و ماهیتِ معروض است، ولی «عرض مفارق»، محمولی است که از موضوع و معروض خود قابل زوال و انفکاک است. [۱]
تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق، ص۴۶.
[۲]
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۱، ص۸۷.
[۳]
قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه، ص۵۶.
[۴]
شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق)، ص۴۲.
[۶]
خوانساری، محمد، منطق صوری، ص۱۱۹.
[۷]
گرامی، محمدعلی، منطق مقارن، ص۶۸.
مثال برای چهار قسم مذکور (نسبت به انسان به عنوان معروض) به شرح ذیل است: ۱. عرض خاص لازم (خاصه لازمه)، مانند: ضاحک بالقوّه؛ ۲. عرض حاص مفارق (خاصه مفارقه)، مانند: ضاحک بالفعل؛ ۳. عرض عام لازم، مانند: ماشی بالقوّه؛ ۴. عرض عام مفارق، مانند: ماشی بالفعل. [۱۱]
مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۱۰۵.
[۱۲]
ابوحامد غزالی، محمد بن محمد، معیار العلم في فن المنطق، ص۷۲.
۲ - مستندات مقالهدر تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است: • گرامی، محمدعلی، منطق مقارن. • خوانساری، محمد، منطق صوری. • شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق). • مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد. • سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة. • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق). • مظفر، محمدرضا، المنطق. • ابوحامد غزالی، محمد بن محمد، معيار العلم في فن المنطق. • حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. • تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق. • خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس. • قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه. • مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه. ۳ - پانویس
۴ - منبعپایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «عرض لازم»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۲/۱۶. |